Bronnen:
Alers, H. (2017) Strandpalen op Schiermonnikoog. Schiermonnikoog
Ven, F. v. d. (1993). Een omstreden eiland. Groningen
Bestek en voorwaarden van 21 februari 1868, Ministerie van Binnenlandse Zaken voor Zeewerken in Friesland, archief ’t Heer en Feer
Roos Nieweg is gepensioneerd docente zorg aan de Hanzehogeschool, woont in Groningen en bezit mede een huis op het eiland.
Zij doet de tekstbewerking van dit tijdschrift en doet onderzoek naar eilander historie.
Martijn Blekendaal (1973) werkt als researcher, (eind)redacteur, en verslaggever voor VARA, NPS en VPRO, bij televisieprogramma’s als Andere Tijden, PREMtime, en Kunststof TV.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in het Historisch Nieuwsblad in 2004.
Film van Herman Jansma en Dick Kool over de walvisvaart
Miniaturen van Langestreek 104 en 136, geschonken door Jerry Harberink
Koperen kom van Chr.Zangkoor Hosanna uit 1926 van Truus van Duin-Visser
Cas Straatman, geboren in 1968, is opgeleid als pianist, zowel klassiek als jazz, aan het Prins Claus conservatorium in Groningen. Na zijn afstuderen werd hij daar begeleider bij de zanglessen en docent liedbegeleiding en jazzkoor. Freelance-activiteiten voert hij uit onder de naam Musica Son.
Hij is redacteur van dit blad en achterkleinzoon van Kerstholt.
Met dank aan Titia Bouma voor de Russische vertaling.
1. Цецен Алексеевич Балакаев (Tsetsen Balakaev) is roman- en toneelschrijver, toneel, historicus, blogger over Nederlandse geschiedenis, gezand van Zaandam en projectmanager van ‘350 jaar Tsaar Peter de Grote 2022’. Hij heeft lange tijd in Nederland gewoond. In 1991 belandde hij tijdens een zeiltocht op Schiermonnikoog en naar aanleiding daarvan schreef hij het nog ongepubliceerde verhaal ‘Schiermonnikoog, een mysterieus eiland’, over een gevonden scheepsbel met cyrillische tekst er op. Sinds enkele jaren woont Balakaev weer in Sint-Petersburg.
2. De informatie over de reis van de Ajax komt uit het logboek van de kapitein. Het staat in de ‘Kroniek van de wrakken en branden van de schepen van de Russische vloot 1713-1853’ (1855) en is in het Russisch te lezen De vertaling via GoogleTranslate is redelijk.
3. Geesje Bisschop, g.bisschop@dkh.nl, van het archief van het Koninklijk Huis kan geen correspondentie van Anna Paulowna over deze zaak vinden.
4. Benjamin Stuckey, een Engelse meester in Russische dienst, bouwt meer dan 600 schepen voor de Russen.
5. De Duitse naam verraadt al de geschiedenis. Het kleine eilandje, iets groter dan de helft van Schiermonnikoog, heeft maar liefst 43.000 inwoners, ligt op 30 kilometer van Sint-Petersburg in de Finse Golf, grenst aan NAVO-gebied en is daarom van zeer groot strategisch belang voor Rusland.
6. Een onvoorstelbaar lange reis. De noordelijke route, langs Nova Zembla, was vanwege permanent ijs nog steeds onmogelijk -denk aan de mislukte reis van de Terschellinger Willem Barentsz- en schepen moesten om Zuid-Amerika of om Afrika varen. Beide reizen zijn ruim 30.000 kilometer lang.
7. De kapitein is Irinarkh Stepanovich Tulubiev (1770-1822)
8. Ook gebouwd door Stuckey, te zien op Goldenhind
9. Филатов Никандр Иванович (1790-1863), op impereur.blogspot
10 Фёдор Петро́вич Ли́тке, op delphipages
11 Balakaev schrijft dit zonder bronvermelding. Filatov was tussen 1817-1819 ongetwijfeld onderofficier tijdens de Antarctica-reizen.
12 Alle data in de Russische bronnen wijken twaalf dagen af, vanwege verschillende kalenders in West- en Oost-Europa.
13 Balakaev schrijft: ‘In de belangrijkste Marinekathedraal van de Russische vloot in Kronstadt staan op een gedenkplaat alle namen van alle verloren schepen. De relevante inscriptie : ‘‘25 November (7 December nieuwe stijl , CS) 1821: Drie matrozen stierven in het wrak van de brik Ajax voor de kust van Holland.’’ De huidige politieke situatie maakt het vrijwel onmogelijk, zelfs voor Russen, om het eiland te bezoeken. Ook archiefonderzoek via bijvoorbeeld het Nederlands Instituut St. Petersburg is onmogelijk, omdat het gesloten is.
14 Balakaev schrijft iets raadselachtigs: ‘De naam van de schipbreuk site is te vinden in de Hamburgse krant Sonnabend: ‘Brief van Den Haag, vanaf 18 Dec. Russische brig Ajax, die zijn masten had verloren, werd op het strand van Schirmonnikoog geworpen; het moet in groot gevaar zijn geweest, want de bemanning moest het in zeer haast verlaten.’ Bovengenoemde krantentitel bestaat niet, maar Balakaev verzekerde mij dat hij het artikel ingezien heeft. Daarin staat dat de Nederlandse regering in Den Haag op 18 december een brief schrijft. De Sonnabend zou de Hamburgse krant Welt am Sonnabend kunnen zijn, maar ik kan het niet vinden. ‘Dezelfde brief in Sonnabend kan een aanwijzing geven: «Brief van Den Haag, vanaf 18 Dec. Tot de vreugde van het hele staat, volgens het rapport van het Hof, Hare Koninklijke Hoogheid de prinses van Oranje is weer in gezegende gezondheid». De naam van de prinses van Oranje kan de sleutel zijn tot het oplossen van het mysterie van Ajax. Anna Paulowna, zus van de regerende keizer Alexander de Eerste, trouwde in 1816 met kroonprins Willem van Oranje, daarom waren Nederland en Rusland bondgenoten en Anna kon haar broer de keizer niet van streek maken met zulk onaangenaam nieuws.’ Filatov was voorzichtig met Nederlanders. Hij wilde niemand voor het hoofd stoten. De Russische attaché in Den Haag had liever gezien dat hij
het vuur had geopend op de vissers.
15 De afstand kan alleen bepaald zijn als er twee kapen zichtbaar waren. Er is een mooie formule die de maximale zichtbare afstand, bij goed weer, op zee bepaalt. Naast bewolking is de bolling van de aarde de belangrijkste begrenzing van het zicht. Bereik in zeemijlen = 2,2 (√ de hoogte op het schip in meters + √ de hoogte van het object in meters). Het lijkt me redelijk te veronderstellen dat het kraaiennest van de Ajax op 16 meter hoogte heeft gezeten en dat een kerktoren ongeveer 9 meter is. Dan is het zicht 2,2 x (4+3) = 15,4 zeemijl geweest. Dat is ongeveer 27 kilometer. Gevoelsmatig lijkt me dit een te hoog getal, zeker in combinatie met een slechte weer. Ballum ligt op 26 km en Nes op 20 km, dus wellicht heeft toch een kerk van Ameland als tweede kaap gediend. Als het uitkijkpunt van de Ajax op 9 meter gelegen heeft, dan is het zicht maximaal 13,2 zeemijl geweest. Nog steeds binnen bereik van Nes.
16 De vuurtorens van Schiermonnikoog
17 Alle lezers kennen die uit het hoofd. Een scherpere afbeelding en meer info staat op Kaperskaart
18 historische kaart van schiermonnikoog uit 1867 door Kuyper
19 De inhoudsmaat is gebaseerd op wijn in houten vaatjes. Met dank aan Els van Eijck van Heslinga.
20 Engelsmanplaat : geschiedenis van en gebeurtenissen rond een zandbank, van Haan, H. de, R. IJbema en D.T. Reitsma en Museum Moddergat
21 Balakaev schrijft dit. Ik heb geen toegang tot Lloyd’s archief en neem het voor waar aan.
22 in de Opregte Haarlemsche Courant van 18 december 1821 en Engelsmanplaat : geschiedenis van en gebeurtenissen rond een zandbank, van Haan, H. de, R. IJbema en D.T. Reitsma
Roos Nieweg is gepensioneerd docente zorg aan de Hanzehogeschool, woont in Groningen en bezit mede een huis op het eiland.
Zij doet de tekstbewerking van dit tijdschrift en doet onderzoek naar eilander historie.
Opening Herdershut in DvhN en LC van 29 augustus en Omrop Fryslân en RUG.NL
Drie zwaluwsoorten op het erf van Theun Talsma in LC van 5 september
Gasboringen boven Schiermonnikoog op Omrop Fryslan op 27 september en DvhN en
LC en op 17 november in LC
Topmusici naar festival op Schiermonnikoog in DvhN en LC van 28 september
Vuurwerkverbod op Schiermonnikoog in DvhN op 21 oktober en LC van 26 oktober en 23 november
Nieuwe gevelminiaturen voor museum Schiermonnikoog in LC van 25 oktober
Waddeneilanden willen ‘status aparte’ in LC van 7 november
Deur open voor windmolens op de waddeneilanden in LC van 8 november
Ivo Leonard Prins nieuwe dorpsomroeper op Schiermonnikoog in LC van 9 november en RTVNOF
Schiermonnikoog in top 3 van toiletvriendelijke gemeenten in DvhN en LC van 18 november
Joke Folmer overleden op RTV Noord, Omrop Fryslan, NOS en in LC van 13 december
De Kerstmarkt op 17 december ging wegens de herdenkingsbijeenkomst voor Joke Folmer niet door. maar wordt nu op 24 december van 11-16u in het Dorpshuis gehouden.
Het artikel over koeherder Bouwe Hoekstra in tijdschrift 2022-2 was een verkorte versie van een artikel van Arend J. Maris, dat in een royaler jasje in 1994 in de Schierse Zomerkrant heeft gestaan.
Bijgaand het originele artikel.