» Tijdschrift ’t Heer en Feer 2023-4

Cas Straatman, geboren in 1968, is opgeleid als pianist, zowel klassiek als jazz, aan het Prins Claus conservatorium in Groningen. Na zijn afstuderen werd hij daar begeleider bij de zanglessen en docent liedbegeleiding en jazzkoor. Freelance-activiteiten voert hij uit onder de naam Musica Son.
Hij is redacteur van dit blad

Artikel Pro Memorie

Voetnoten:
1 Map 62, Heerlijkheid Schiermonnikoog.
2 Op https://www.genealogieonline.nl/het-eiland-schiermonnikoog/I27.php
staat een naamgenoot die in 1695 geboren is. Die kan het niet zijn. Zijn vader is Eltje Klases, gestorven in 1731. Diens vader kan heel goed ‘borgem.r Claes Eltjes’ zijn.
3 geen idee wat dat is. Ik gok op ‘sieraad’.
4 ‘den natuijrlijcke soon van (Wilre)… by sceeker vrouwe aldaer te laende (Guinea) geprocreert met Comps schip Europa naar Elmina te mogen laten overgaan.’
5 Franz Binder, Norbert Schneeloch: “Dirck Dircksz. Wilre en Willem Godschalk van Focquenbroch(?) Geschilderd door Pieter de Wit te Elmina in 1669”, in Bulletin van het Rijksmuseum 27 (1979), p.7-29, op https://web.archive.org/web/20060517220722/http://focquenbroch.apud.net/wilre.htm j.helwig@wxs.nl
Gijs van der Ham: Dof Goud ‘Ghana en Nederland sinds 1593’ : In september 1660 richt Johan/Jan Valckenburgh samen met voormalig collega uit Elmina Heerman Abrahamsz. een bedrijf ‘in Guineese negotien’ op.
6 Wilree wordt via haar neef varensman Jan Danser -zijn vader Cornelis Jansz. Danser trouwt in 1652 met Dircks zuster Magdaleentje- vertegenwoordigd door de advocaten Feijto Wesselius en Georgius Hiddema.
Maria Wilree overlijdt in 1729.
7 Ze gaan in ondertrouw op 14 januari 1687 en trouwen in hetzelfde jaar. Maria is dan 31 jaar oud, dus het huwelijk is op of na 10 juli voltrokken. (Bron: Stadsarchief Amsterdam)
8 H.D. Teensma & Stichting Genealogie en Historie Schiermonnikoog: Historie van Schiermonnikoog: feiten & fictie(2018) , pagina 45: in een plakkaat uit 1714 noemt ze zich ‘H.Helmhout wed wijl den Heere J Stachouwer in leven Vrie en Erf Heer van den Eijlande en heerlijkheid Schiermonnikoog Vrou Regente van geroerde Heerlijkheid’. Ze is in 1653 in Groningen geboren met de achternaam Helmholt. In het lidmatenboek van Schiermonnikoog staat op 30 mei 1731 ‘Helmolt’.(zie https://www.genealogieonline.nl/het-eiland-schiermonnikoog/I5436.php)
9 wellicht is hij secretaris van Wormer, Jisp en Wijde Wormer geweest. https://waterlandsarchief.nl/archieven?mivast=131&mizig=210&miadt=131&miaet=1&micode=0099&minr=827686&miview=inv2&milang=nl
10 1/10 deel van de waarde van de goederen gaat naar de strandeigenaar, 3/10 deel naar de bergers en 6/10 deel naar de eigenaar.
11 ‘gecondemneert sulx alles te gehengen en te gedoghen’
12 Ze wordt door advocaat Hanso Acronius vertegenwoordigd. Haar overleden echtgenoot was de tweede vrijheer van Schiermonnikoog.
13 Huber verwerpt het argument van verjaring, omdat Helmhout pas in 1710 was inderdaad niet juist, omdat Helmhout niet voldeed aan de voorwaarden van een ‘verjaringsbezitter’.
14 Een onbegrijpelijke datum. In de laatste fase legde het schip 150 kilometer per dag af. In de 21 dagen tussen 15 augustus en 5 september zal er dus ongeveer 3150 kilometer afgelegd zijn. Kaapverdië of Senegal komt qua afstand in aanmerking.
15 Vermeersch vecht als WIC-vertegenwoordiger van Friesland een lange interne juridische strijd uit met de Hollanders. Die wordt uiteindelijk bijgelegd en als beloning wordt hij op 10 maart 1701 door de Staten-Generaal tot bewindvoerder van de WIC benoemd, mede omdat zijn vergoeding ‘slechts’ 1/3 deel van de geclaimde schades is. (Leeuwarder Courant van 18 oktober 1991, op
https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=Gillis+vermeersch&coll=ddd&identifier=ddd:010567702:mpeg21:a0473&resultsidentifier=ddd:010567702:mpeg21:a0473&rowid=1 Hij wordt vertegenwoordigd door de advocaten Henricus Beucker en zoon Wilhelmus Vermeersch (1687-1735).)
16 portret van Johan Valckenburgh, ca. 1660, uit Gijs van der Ham: Dof Goud ‘Ghana en Nederland sinds 1593’
‘onder cognossement’
17 Wat verder opvalt in het advies is dat de rechtsgeleerden de verwijzing naar Bernardus Schotanus verder hebben uitgewerkt. Zij hebben verder gelezen en merkten op dat Schotanus in zijn leer over erfopvolging juist aan hun zijde stond. Hij zegt dat er van de erfgenaam geen boete kan worden gevorderd, omdat het verbeurde over gaat op de erfgenaam, niet als boete, maar als schadevergoeding. Dit kan wel degelijk van de erfgenaam worden gevorderd. Op slimme wijze hebben de rechtsgeleerden het argument van Wilree dus in het voordeel van hun cliënt uitgelegd. Of anders gezegd: de advocaten van Wilree lijken steken te hebben laten vallen! Gillis Vermeersch overlegt ook een advies van twee Amsterdamse advocaten, A. van den Ende en J. de la Bassecour, dat ook in Advysen over den koophandel en zeevaart van J.M. Barels staat. In dit advies kwam naar voren dat niet bleek dat Dirck Wilre het goud in het schip De witte Haas heeft geladen evenmin dat het hem in eigendom heeft toebehoord. Uit de brieven die als bewijsmiddelen werden aangevoerd bleek namelijk niet dat het om effectieve inladingen ging. Er bleek ook nog eens het tegengestelde, want het goud zou alleen verzonden worden, als Dirck Wilre juist niet aan boord zou zijn gegaan. Hij was nu juist wel met het fatale schip De witte Haas meegegaan. Ook hier waren de advocaten van Wilree kennelijk niet nauwkeurig geweest.
18 ‘ofte daar het verder vereijscht zal zijn te achterhalen en reclameren zoodanigen partije gout, ‘t zij gemaackt of ongemaackt stoffgout, mitsgaders olifantstanden (…)’.
19 In de Archieven Heren van Schiermonnikoog is een afschrift te vinden. Er zijn ook diverse processtukken van vóór 1710 overgeleverd uit het gerecht van Schiermonnikoog betreffende onder andere een diefstal van strandvondsten, die afkomstig waren van het schip De witte Haas (zie Leeuwarden, Tresoar,
20 Heren van Schiermonnikoog, inv. nr. 62).
21 Misschien omdat de afdeling Friesland van de WIC onder één van de vijf kamers, Stad en Lande, viel? Groningen vervulde een belangrijk aandeel in de WIC, met o.a. een eigen munt
22 ‘Alsoo ’t aen alle dienaren der Compagnie van den meeste tot den minste, verboden is voor haer selff, noch voor andere als de Compagnie, enigh goed, Coopmanschap, off andere waren mede te nemen off in de Compagnie schepen te laden bij paene onder anderen van verbeurte van ’t selve geld, coopmanschap of andere goederen, ten profijtte der Compagnie.’

Langestreek 102 door Roos Nieweg, Els Sandijck en Titia Klein

Roos Nieweg is gepensioneerd docente zorg aan de Hanzehogeschool, woont in Groningen en bezit mede een huis op het eiland.
Zij doet onderzoek naar eilander historie.

Voetnoten:
1 https://www.genealogieonline.nl/het-eiland-schiermonnikoog/
2 Groninger Archieven NL-GnGRA_817_1072
3 Teensma 54 Historie van Schiermonnikoog; feiten en fictie
4 Teensma 65, 74
5 https://docplayer.nl/107686650-A-b-c-d-e-f-lidmaten-kerk-schiermonnikoog-van.html
6 (Teensma, 82).
7 https://www.genealogieonline.nl/stamboom-griffioen-koster/I188639.php Of in 1605 geboren volgens de genealogie hensen. https://www.genealogieonline.nl/genealogie-hensen/I17972.php Of in 1610 https://www.genealogieonline.nl/stamboom-jellema/I168020.php.
8 Op 3 januari 1657 vond het huwelijk plaats.
9 https://www.genealogieonline.nl/stamboom-griffioen-koster/I188639.php
10 https://zoeken.allemolens.nl/tenbruggencatenummer/07817
11 https://www.genealogieonline.nl/stamboom-griffioen-koster/I188639.php. Lolle Haikes, Tamme Haikes, Geert Haikes, Trijntje Haikes (Haykes) (twee Trijntjes), Hessel Haikes, Teunis Haikes Mellema (1673-1758), Douwe Haikes en Eeckje Haikes Mellema
12 Verzameling Hessel de Walle
Bron: Inscripties en grafschriftenSoort registratie: Inscripties en grafschriften inschrijving(Akte)datum: 18-08-1673Plaats: Nes WDSoort akte: Inscriptie
Bijzonderheden: Theunis Haykes Mellema bakker en koopman op Schiermonnikoog geboren aldaar 18 augustus 1673 overleden 16 januari 1758
Elysabet Eyleman huisvrouw van Theunis Haykes Mellema geboren Leeuwarden 28 mei 1690 gestorven 23 mei 1761
Bron: Grafschriften Roorda Object: grafsteen Genoemd Teunis Haikes Mellema
leeftijd 84 jaar, geboren 18-08-1673, overleden op 16-01-1758
Diversen: koopman; bakker
Gehuwd met: Elisabeth Jacobs Eileman
Genoemd Elisabeth Jacobs Eileman
leeftijd 70 jaar, geboren 28-05-1690, overleden op 23-05-1761
Diversen: Kind van: Jacob Eileman, mr. chirurgijn en Appolonia van der Koij
Gehuwd met: Teunis Haikes Mellema
leeftijd 84 jaar, geboren 18-08-1673, overleden op 16-01-1758
Diversen: Kind van: Jacob Eileman, mr. chirurgijn en Appolonia van der Koij
Gehuwd met: Teunis Haikes Mellema
13 https://docplayer.nl/107686650-A-b-c-d-e-f-lidmaten-kerk-schiermonnikoog-van.html
14 Mellema p 59
15 https://www.molendatabase.nl/molens/ten-bruggencate-nr-07817
16 Hij is in januari 1758 overleden volgens genealogie online.
17 4 juli 1761, Alzoo op Schiermonnikoog een hooge achtkante rogmolen op het nieuwe dorp is gezet, wordt ten dienste der zeevarenden bekend gemaakt zich daarnaar te reguleeren.
Bron: Stads- en Dorpskroniek van Friesland I (1700-1800) door Dr. G.A. Wumkes, W.A. Eisma Cz. Leeuwarden, 1930
18 Advertentie van Gedeputeerde Staten van Vriesland, 10 sept. 1762:
Word by dezen ten dienste van de Zeevaart geadverteerd, hoe dat op ’t Eiland Schiermonnikoog midden in het Dorp Geboud een NIEUWE KERK zonder Gevels, staande een TOORNTJE in het midden, en kan buiten in Zee worden gezien tot een Landkenning, en dat de OUDE MOLEN van dit Jaar zal worden afgebrooken,”
19 Daar wonen ze dus niet….
20 Bron: Noord-Oost-Friese korenmolens en hun molenaars, W.T. Keune, 1970.
21 https://www.genealogieonline.nl/het-eiland-schiermonnikoog/I9169.php
22 https://www.genealogieonline.nl/het-eiland-schiermonnikoog/I9216.php, bron: archief heren van Schiermonnikoog AHS047
23 Woonachtig: perceel B 291 – Langestreek westzijde, Schiermonnikoog. oppervlakte 250, belasting 12 check
24 Vermelding: monsterrrol 1815-43.
25 Zij overleed op 11 juli 1872 te Smolensk aan cholera (Marhisdata).
26 J. Teensma in de Dorpsbode 38(10):1984.Bijdrage 4 vraagt zich af hoe Tjietje Mellema in Smolensk terecht zou zijn gekomen. Het ligt voor de hand te veronderstellen dat zij met haar man op de “Twee Gebroeders” mee is gevaren.